Dappere vragen 

Door: Curiosophy expert ‘Vragend Vermogen’ Annemiek Leclaire 

 

Domme vragen, dat zijn de eerste die je als journalist moet leren stellen. De keren dat ik ze achterwege liet omdat ik bang was dat mijn gesprekspartner me dan onnozel en onvoorbereid zou vinden, werd ik door mijn eindredacteur alsnog doodleuk terug gestuurd. ‘Dit snap ik niet helemaal,’ hoorde ik hem of haar dan telefonisch zeggen: ‘Wil je dat nog even gaan vragen?’ Gelukkig kon ik dan zeggen: ‘Mijn eindredacteur snapt het niet.’ 

 

Het gaat hier natuurlijk niet om ‘dom’, maar om ‘bescheiden’. Sommige vragen vereisen een tijdelijke nederigheid, je weet het antwoord niet, en misschien valt je dat aan te rekenen. Nu organisaties en samenlevingen zo complex zijn geworden, is bescheidenheid de enige houding die werkelijk vruchten afwerpt. Je kunt immers allang niet meer alles weten.  

In organisaties of projecten waar veel mensen van elkaar afhankelijk zijn, is die ‘humble inquiry’ zoals organisatiedeskundige Edgar Schein dat noemt, essentieel voor de slagingskansen van een project of onderneming. In zijn boek Bescheiden vragen, de kunst van vragen in plaats van opdragen (Business Contact) onderzoekt de inmiddels 92-jarige emeritus hoogleraar aan de MIT hoe leidinggevenden zich het best kunnen informeren om de juiste beslissing te nemen.  

Zo’n open vraag naar de expertise en inzichten van de ander, formeel een ondergeschikte, kan een gevoel van statusverlies veroorzaken, zeker in zeer hiërarchische organisaties. ‘Als ik een vraag stel,’ schrijft Schein, ‘stel ik mij kwetsbaar op. Mijn vraag impliceert dat de ander iets weet wat ik moet of wil weten. Daardoor geef ik de regie aan mijn gesprekspartner; de ander kan er nu zelf voor kiezen mij te helpen of af te wijzen.’ (…) ‘Een vraag stellen is een teken van zwakte, van onwetendheid, dus we stellen het liefst zo min mogelijk vragen.’  

En daardoor gaat er nogal wat fout, in financiële transacties, in de operatiekamer, bij de totstandkoming van nieuwe producten. 

Wat Schein aanraadt is om ‘bescheiden vragen’ te leren stellen, daarmee bedoelt hij dat je als leidinggevende een tijdelijk statusverlies voor lief neemt, en de ander durft te tonen dat je afhankelijk van hem bent om de juiste beslissing te nemen. Zo’n vraag doet meer dan de noodzakelijke informatie tevoorschijn halen, hij zorgt ervoor dat medewerkers zich gehoord en gezien voelen, verstevigt de vertrouwensrelatie op de werkvloer, en draagt bij aan de psychologische veiligheid om tijdig te waarschuwen als iets in de soep dreigt te lopen. Zodat een beginnende OK-assistent een vermoeide chirurg op een fout durft te wijzen. ‘Is dat de juiste scalpel?’ 

 

“In dat wat we moeilijk vinden om te vragen, schuilt tegelijk onze kwetsbaarheid en onze groei. Ik ben zelf niet meer zo bang te laten blijken dat ik iets niet weet of niet snap. Bovendien vind ik het als journalist ook interessant om te observeren wat er met mijn gesprekspartner gebeurt op het moment dat ik mezelf onwetend toon; ook dat is informatie.”

 

Dappere vragen in plaats van ‘domme’ of ‘nederige’ vragen.

Zelf spreek ik tegenwoordig liever van ‘dappere vragen’ in plaats van ‘domme’ of ‘nederige’. We hebben een zekere dosis moed nodig om de vragen te stellen waarvoor je even iets moet wegslikken, of een drempel over moet. Dat geldt voor een CEO die zich onwetend durft op te stellen, voor de coach die de ander mogelijk diep raakt, voor de journalist die iemand in een publieke functie om verantwoording vraagt. Maar ook voor het teamlid dat met zijn vraag de irritatie van de baas riskeert, voor de klant die bij zijn leverancier vraagt om de reden van alle fouten.  

Het is de moed van de moeder die haar stille of afwijzende kind vraagt hoe het nu echt met hem gaat, de moed van de leerkracht om te checken of haar woorden wel iedereen bereiken, de moed van de leerling om nog eens om uitleg te vragen terwijl de hele klas het allang lijkt te snappen. De moed van de partner om te vragen: Maak ik jou nog wel gelukkig? De moed in vriendschap: ben ik eigenlijk nog wel een goede vriendin voor jou?

In dat wat we moeilijk vinden om te vragen, schuilt tegelijk onze kwetsbaarheid en onze groei. Ik ben zelf niet meer zo bang te laten blijken dat ik iets niet weet of niet snap. Bovendien vind ik het als journalist ook interessant om te observeren wat er met mijn gesprekspartner gebeurt op het moment dat ik mezelf onwetend toon; ook dat is informatie.  

 

Wat is de dapperste vraag die je nu zou kunnen stellen?

In conflictsituaties stel ik mezelf tegenwoordig vaak de vraag: wat is de dapperste vraag die ik nu zou kunnen stellen? Dat is dan meestal de vraag waarmee ik mijn eigen gelijk op het spel zet: heeft de ander misschien een punt?  

In liefdesrelaties, in de opvoeding, op de werkvloer, in een medische spreekkamer, op het kantoor van de advocaat of bij de financieel adviseur, blijf jezelf de vraag stellen: wat is de dapperste vraag die ik nu zou kunnen stellen? Die moed leidt niet alleen tot de juiste informatie, de vraag toont opmerkelijk genoeg juist ook een fundamenteel respect voor de capaciteiten en de statuur van je gesprekspartner. Bovendien doe je zo ook nog eens aan een ‘stukje persoonlijke groei’. Ook nooit weg. 

 

Annemiek Leclaire (’69) is journalist. Sinds 1995 onderzoekt ze de vraag: ‘Hoe richten we ons leven in, waarmee en waarom?’ Ze interviewt voor Het Financieele Dagblad bekende Nederlanders over ‘Het gesprek van hun leven’, maakt voor Vrij Nederland een ‘Handboek beter leven’, schrijft maandelijks over dieper, vrolijker leven voor Flow Magazine, en heeft in NRC een wekelijkse opvoedrubriek. Voor de Leven- en Carrièrepagina’s van NRC schreef ze jarenlang over hoe tot bloei te komen thuis en op de werkvloer. 

Ook schreef ze het boek ‘Minder moeten, meer leven’, een persoonlijke zoektocht naar de fundamenten van de haastmaatschappij. Het is de weergave van een serie voor Vrij Nederland die haar eigen leven radicaal veranderde. (Ambo|Anthos).  

Annemiek is als ‘expert vragend vermogen’ verbonden aan The Curiosophy Collective. Wie een gesprekspartner zoekt die dappere vragen stelt over zijn of haar levenskeuzes is bij Annemiek aan het juiste adres. Annemiek combineert 25 jaar aan journalistieke vraagvaardigheden met een toenemend aantal coachingsmethodes. Ze is in staat om in een paar gesprekken te zien wat betekenis geeft aan je leven, en wat de winst en het verlies daarvan is. Eventueel werken jullie samen aan een kort verhaal over ‘de zin van je leven’: de rode draad die door je persoonlijke, professionele en maatschappelijke leven heen loopt. 

Meer info? Bel 085-6204700 mail@thecuriosophycollective.com