Van strijd naar collectieve wijsheid
Door: Suzanne Leclaire, oprichter The Curiosophy Collective
‘Ik kan geen dingen meer doen zonder erbij na te denken’ schreef Ilja Pfeiffer in het NRC onlangs. Hij drukte hiermee feilloos uit wat ik sinds de gebeurtenissen in de Oekraïne nog sterker voel dan ik al deed tijdens Corona. Al het gewone handelen staat in ongepast contrast met de verschrikkingen die gaande zijn. Hoe leef je ‘gewoon’ in het dagelijkse als het alledaagse van zovelen tot nachtmerrie verworden is?
Onze ontwikkeling bestaat uit hoe wij reageren op wat ons overkomt.
Dit is een overtuiging. Als kritische denker heb ik een scherpe houding t.o.v. mijn overtuigingen. Ik noem ze niet voor niets ‘OV’s’, omdat ik voortdurend onderzoek wanneer ze weer mogen vertrekken. Vanwege de simpele wetenschap dat sommige aannames en overtuigingen het grootste risico vormen voor onze ontwikkeling en verbinding. Er zijn er echter een paar, die al een hele tijd meegaan. Dat zijn de helpende overtuigingen. Zoals die ene hierboven. Vooralsnog
In tijden van crisis, voelt de keuze hoe ik reageer – en dus handel – op wat ons overkomt crucialer dan ooit. En dus doneer ik, breng ik spullen weg en start ik een initiatief voor verbinding tussen vluchtelingen en mijn netwerk. Ondertussen gaat het ‘normale’ leven door. Kids in proefwerkweek begeleiden, coachen, huiskamer dialogen organiseren, rijden naar sportwedstrijden, organisaties begeleiden, theater bezoek, etc.
Nu kan ik proberen me van bovengenoemde overtuiging los te maken, omdat hij zo zwaar op de schouders drukt. Maar ik wil die morele stok juist achter de deur houden. De vraag die me blijft bezig houden is: ‘Hoe verenig ik die immense strijd met zelf bijdragen in het hier en nu?’ Een deel van het antwoord vond ik in een ontmoeting die ik faciliteerde vorige week.
Onze ontwikkeling bestaat uit hoe wij reageren op wat ons overkomt.
Als de inhoud OK is, zal het wel goed zijn
Het is een trouwe klant, die ik jaren geleden voor het eerst begeleidde bij een complex proces met diverse stakeholders. Dat doe ik door het ontwerpen van series. Ontmoetingen die iets in beweging zetten. Rondom complexe thema’s of zaken die vastzitten. Samen met professionals uit The Curiosophy Collective, die met hun specifieke wijsheid kernen kunnen raken die geraakt mogen/ moeten worden om die beweging te veroorzaken.
Ik werk altijd vanuit de bedoeling, het collectieve verlangen, de beoogde missie. Wat dat is, kan in elke organisatie anders kan zijn. Ontmoetingen kunnen bestaan uit vergaderingen, congressen, overleggen, heisessies, dialogen, etc. etc.. Na jarenlang ervaring en studie weet ik dat ontmoetingen met impact aan een aantal principes voldoen. Zo’n ontmoeting begint bijvoorbeeld al lang voordat de mensen elkaar treffen. Daar vindt het werk grotendeels plaats.
Ook denken we vaak dat als de inhoud van een overleg OK is, de rest vanzelf gaat. Maar zo is het niet. De ervaring leert dat in hoé we elkaar ontmoeten, de sleutel zit tot inzicht op een dieper, systemisch niveau. Denk maar eens aan een specifiek moment, waarin je tot een fundamenteel inzicht kwam. Of over jouw plek in het team waarin je werkt bijvoorbeeld. Was het de exacte inhoud die overgebracht werd, die leidde tot dit inzicht? Of speelde ook de wijze waarop jullie bij elkaar zaten mee? De intentie waarmee de ander iets zei? Of juist niet zei? Het moment waarop dat gebeurde? De gevoelstemperatuur in de ruimte? De blik in zijn/ haar ogen? Hoe dan ook, het was ongetwijfeld een resultaat van hoe jullie onderling communiceerden. En niet alleen van de letterlijk woorden.
En dus begeleiden wij een zeker soort ontmoetingen. Met impact. In die van afgelopen week ervoer ik ineens haarzuiver waarin de strijd en mijn dagelijkse reactie erop verbonden is.
De betekenis van ontmoeten is gelegen in het ‘hoe’
Deze klant, die we sinds drie maanden begeleidden met The Curiosophy Collective, bevond zich bij aanvang in de overgang naar een nieuwe fusie-organisatie. Een spannende overgang, met veel onzekerheid. De eerste ontmoeting die we ontwerpen en begeleiden, vindt plaats in december. Na twee jaar Corona zien de collega’s elkaar. Soms weer voor het eerst. In dialoog begeleiden we het bestuur en de medewerkers naar de vraag die hen collectief raakt. Het wordt een vraag over identiteit.
Voor het vervolg ontwerpen we een tocht, waarin de groep de iconische plekken uit de geschiedenis van hun organisatie bezoekt. Om de eigen vraag over identiteit daadwerkelijk te ervaren. Het is immers de ervaring, die ons denken kan beïnvloeden. De medewerkers ontmoeten tijdens de tocht hun oprichter uit 1921 op de plek waar de organisatie ooit haar deuren opende. In de vorm van een acteur die hem fenomenaal vertolkt. Ze voeren een ritueel uit, waarin ze achter laten wat voor hen niet mee hoeft naar de nieuwe organisatie. Ze interviewen hun doelgroep op straat om van buitenaf te horen hoe zij naar hun organisatie kijken, vroeger en nu. En brengen op weg naar het kantoor van hun fusiepartner met een flashmob in beweging wat ze in beweging willen brengen richting de toekomst.
Het is de ervaring, die ons denken kan beïnvloeden.
De onderstroom naar boven
De volgende stap in het proces is dat ze elkaar ontmoeten op een onbekende, nieuwe plek in de natuur bij een van de kunstenaars van The Curiosophy Collective. Als metafoor op de nieuwe, onbekende situatie na de fusie. Onder zijn begeleiding maken ze een moNUment. Met materiaal uit de natuur. Om waar ze nu staan te markeren.
In het maken wordt het stil. Mijn collega en ik observeren. Stellen vragen. Er wordt een grote steen op tafel gelegd. Met steeds meer bordjes erom heen van de collega’s met het woord ‘stil’ erop. De groep volgt zijn eigen aanwijzingen en wordt steeds stiller. Sommigen van hen ongemakkelijk. Men kijkt naar mij. Ik houd de ruimte zolang als de groep het dragen kan. En iets langer.
Er worden dingen gedeeld, die men niet gewoon is te delen. Waar de groep in de inspirerende interventies van de ochtend nog vlekkeloos in de eigen doe-kracht zit, komt nu iets vanuit een diepere laag naar boven.
Naar de spanning toe i.p.v. ervan af bewegen
Tussen deze en de laatste ontmoeting breekt de oorlog uit. We starten met met een gezamenlijke check in, en benoemen de veranderende context waarin we elkaar weer zien. Daar laat een deelnemer uit de groep zich direct uit over het onaangename gevoel dat de vorige dag heeft opgeroepen. Zij vindt van alles van wat er gebeurde. En geeft aan er eigenlijk niet te willen zijn en overweegt te vertrekken.
Zo’n moment is spannend. En een cadeau. Want in het ongemak, dient zich altijd de kans tot lering aan. De kunst is naar de spanning toe i.p.v. ervan af te bewegen. En als begeleider te doen wat goed is voor de groep. Dat is iets anders dan je primaire neiging volgen. In dit geval door bijv. te gaan verklaren waarom je deed wat je deed die vorige dag. Of je te laten leiden door de twijfel: ‘heb ik dat wel goed gedaan?’ In 5 seconde voel ik deze neigingen opkomen en in de volgende 5 laat ik ze weer gaan.
Alleen als ik zelf niet meega in het oordelen (het oordeel over mezelf inbegrepen), kan er ruimte voor voorwaartse beweging ontstaan. Hiervoor is het enige dat ik te doen heb, me volledig te richten op de ander. Oprecht nieuwsgierig te zijn en blijven naar haar verhaal, haar ervaring en de context waardoor het ongemak van deze vrouw is ontstaan. Op zo’n moment kan een individuele ervaring hét leermoment worden voor een groep als geheel.
Vragen, vragen, doorvragen
Ik besluit het voorbereide programma los te laten. En vraag toestemming voor mijn collega en mij om wat meer vragen te stellen. Dat krijgen we. Iedereen spreekt zich uit over de vorige dag. We kijken met de groep als geheel naar wat zich heeft voltrokken in dat ongemak. Onderwijl nemen we de groep zo nu en dan mee in ‘het met afstand naar zichzelf kijken’. En delen tips hoe te luisteren naar elkaar, hoe bij de eigen ervaring te blijven, hoe het oordeel over wat de ander zegt uit te stellen.
Er ontstaat een waarachtig gesprek. Het onderlinge begrip vergroot met de minuut. Stoelen schuiven aan. Een cirkel ontstaat. En dan gebeurt het. Dat ene, magische moment dient zich aan. Dat moment waarop de groep het eigen belemmerende patroon in het systeem ineens voelt en ziet. Het moment waarop het lang gevoelde door iedereen gezien wordt, uitgesproken en daarmee… erkend. De collega die zich zelden of nooit uitspreekt, raakt de essentie in woorden. Het is tot in de haarvaten van de ruimte voelbaar: verbinding.
Je kunt een systeem niet kennen zonder het te veranderen
‘You can not understand a system unless you change it’, zei Kurt Luwin, een van de oprichters van de gestaltpsychologie. Het systeem zijn wij. In hoe wij ons tot elkaar verhouden in onze gezinnen. Onze organisaties. Onze ontmoetingen. Strijd is een gevolg van hoe we communiceren. Ongemak is het voorstadium van strijd. En daarmee een heel belangrijke raadgever. Dat ongemak zo nu en dan onder de loep nemen heeft meer functie in ontwikkeling, dan alle gezellige activiteiten bij elkaar.
Een paar dagen later in een gesprek met de dankbare en erg enthousiaste opdrachtgever realiseer ik me, dat we in deze ontmoeting hebben kunnen bijdragen aan een kleine, verandering richting verbinding. In plaats van strijd, ontstond er collectieve wijsheid.
Die avond pak ik mijn schetsboek, dat al weken open op me ligt te wachten. Zonder nadenken begin ik te tekenen.