Radicaal nieuwsgierig
De afgelopen weken zijn een voortdurende manifestatie van ons onvermogen om met tegenovergestelde overtuigingen om te gaan. Met als resultaat: conflict. Conflict is de (re)actie die volgt uit weerzin tegen de ander, omdat die ander andere overtuigingen heeft dan jij. Het conflict in Israel-Palestina als afschuwelijk gevolg. Maar ook de inter-acties naar aanleiding van de verkiezingsuitslag, komen uit deze bron voort. De eigen overtuigingen van velen krijgen door het winnen van de PVV een keiharde optater. In feite wordt ‘de overall overtuiging’ ofwel ‘het eigen gelijk’ van velen onderuit geschoffeld. En de overtuiging van nog meer anderen wordt juist bevestigd. Precies daar ontstaat de basis voor conflict.
Als cultuurwetenschapper verwonderen me dit soort fenomenen uitermate. Maar het is meer dan dat. Ik wil het begrijpen. Als mens. Om verantwoordelijkheid te kunnen nemen. Als moeder, CEO, vrouw, adviseur, dochter, begeleider. Want het conflict schuilt ook in mij… Dit leerde ik al op jonge leeftijd van mijn moeder. Haar handelen als gevolg van bi-polaire stoornis, leerde me zien dat een mens alle polen in zich heeft. Donker en licht. Oorlog en liefde. Ik leerde ook hoe de chemie van de hersenen van grote invloed is op de mate waarin deze polen tevoorschijn komen. Dus verdiep ik me al een half leven lang in hoe balans te houden. Want ’the question cannot exist unless the answer is somewhere around us or within us’, lees ik opnieuw in het handzame boekje Conflict & Polarisatie van collega Frank Weijers.
Zo’n feest is die herkenning eigenlijk niet
Het is helpend te snappen waar overtuigingen vandaan komen. Overtuigingen worden geboren in ervaringen die we in ons leven meemaken. Zeker de impactvolle ervaringen, leggen flinke overtuigingsvoorraden aan. Om met een angstige of indrukwekkende realiteit om te kunnen gaan, maakt ons brein er ‘verhaal’ van. Zo ben ik er als kind van overtuigd geraakt dat ik het liefst alleen ben. Dit komt voort uit de ervaring, dat ik als kind mijn moeder niet ontmoette als ik haar nodig had. Hierdoor ontstond de overtuiging dat ik alleen mezelf heb waarop ik kan leunen als het moeilijk wordt.
Zo’n gedachte wordt een overtuiging, omdat je brein die gedachte eindeloos blijft herhalen. Elke keer als er iets ingewikkelds gebeurt, komt de gedachte in mij op dat ik het beste er alleen mee kon dealen het eerst naar boven. Het feit dat die gedachten zich herhalen, zorgt voor afgifte van dopamine in het limbisch deel van de hersenen. En nu komt de adder: die dopamine kick heeft dus niets te maken met de inhoud van die gedachte, maar enkel met de herhaling ervan. In de herhaling zit de verslaving. En voordat we het weten, nemen we de overtuigingen (inhoudelijk) ‘voor waar’ aan.
Dit is waarom mensen zo graag gelijk krijgen. Dit is ‘het feest van herkenning’. Maar zo’n feest is het dus eigenlijk niet. Als je je beseft dat je wens tot gelijk gestemdheid de resultante is van een dopamine circuit, dat jouw oude overtuiging steeds herbevestigd. In plaats van het aangrijpen van de kans om tot nieuwe wijsheid te komen, blijven we roepen waar we overtuigd van zijn. Hierdoor missen we extreem veel tijd, die we ook hadden kunnen gebruiken om te komen tot nieuwe wijsheid. Immers, ‘man’s mind once stretched by a new idea, never regains its original dimension’, zei Oliver Wendell Holmes.
Dopamine debat
De verkiezingsdebatten afgelopen weken laten goed zien hoe heen-en-weer gooien van overtuigingen eruit ziet. De pijn van de verkiezingsuitslag wordt veroorzaakt door de stoot tegen ‘het eigen gelijk’ ofwel het winnen van een overtuiging die lijnrecht tegenover de jouwe staat. Onderzoek heeft aangetoond dat als iemand een goed beargumenteerd ander perspectief naast jouw overtuiging zet, dat evenveel pijn doet als een fysieke klap in het gezicht. Het krijgen en willen behouden van overtuigingen is dus biologisch bepaald. Het omgaan met die van een ander, is dat niet.Precies dit is het werk, dat we te verzetten hebben. Er zijn genoeg wijzen die ons voordeden hoe. Denk aan Viktor Frankl, David Bohm of Krishnamurti. Maar de kunst is dichterbij te kijken. Laat ik een voorbeeld nemen. Sinds enige tijd, begeleid ik een topman uit het bedrijfsleven, die in conflict is met zijn zoon. Hij heeft daar veel verdriet over. In de eerste sessie komen we erachter dat hij nooit gevraagd heeft hoe zijn zoon de dingen zag. Maar hem constant afwees, omdat zijn zoon niet mee ging in zijn overtuiging van wat ‘succesvol zijn’ is. Zijn overtuigingen brachten hem zakelijk veel gewin. Maar relationeel veroorzaakte het armoe.
Dichterbij kijken
Ik doe oefeningen met hem wanneer we wandelen door het bos. Ik sta voor hem en doe me voor als zijn zoon. Ik reageer op wat hij zegt met andere overtuigingen. Nodig hem uit te oefenen met vragen, luisteren, en niet – primair – reageren. Het lukt hem in eerste instantie niet te vragen. Zover zitten ze verstopt onder het zeker weten. Maar na enkele pogingen en veel geduld, komt de eerste vraag op. We oefenen, zoeken, waar zit de nieuwsgierigheid verstopt? Ik blijf in mijn rol, en beantwoord elke vraag, die oprecht is. Daar waar de vraag een verkapt advies of terechtwijzing is, houd ik me koest. Door de weken heen transformeren standpunten die hij verwerpt tot gezichtspunten van zijn zoon. Met soms zelfs ineens een greintje ‘nieuwe waarheid’ erin.
In organisaties is de pijn van tegenovergestelde overtuigingen eveneens groot. De gedachte dat de overtuigingen van je irritante collega door het leven ontstane perspectieven zijn, is er een die door weinigen bewust wordt opgeroepen. Die gedachte helpt, omdat je jouw waarheid tijdelijk leert parkeren. En je – zonder het gevaar definitief afstand te hoeven doen van de overtuiging die jouw zolang gediend heeft – ruimte creëert om iets tijdelijk te onderzoeken.
Het uitpluizen van die perspectieven, is de weg naar het vergroten van begrip. Bijvoorbeeld met de vraag: ‘welke relevante reden heb jij, dat jij kiest voor die andere partij?’ Of je nou wel of niet iets nieuws door je muur van overtuigingen ziet doorkomen, het begrip voor elkaar zal worden verruimd.
Banksky, Gaza 2023
Do it Yourself
Omgaan met tegenovergestelde overtuigingen, kun je overal oefenen. De ontmoeting met de heel andere ander is hierbij cruciaal. Die helpt ons door botsende overtuigingen heen te bewegen. Op een andere manier dan vermijden of veroordelen. Denk maar eens aan iemand waarmee je het recentelijk stevig oneens was. Daar waar je irritatie, spanning of oordeel in jezelf voelt opkomen, zit je precies op het punt waar je wezen moet. Schrijf die irritatie eens precies op in een paar woorden. Maak nu van die woorden een vraag. Een vraag, waar je je mening of oordeel uit haalt. Neutraal. Uitnodigend. Kies voor een formulering en intonatie, met als criterium dat de ontvanger hem zal willen beantwoorden.
En ga dan naar die persoon toe. Met jouw vraag op zak. Stel hem en luister.
Curious recovery
Het is makkelijk vast te houden aan je overtuigingen ten overstaan van iemand, die ze deelt. Maar het komt erop aan wat je doet, wanneer je iemand ontmoet, wiens overtuigingen lijnrecht tegenover de jouwe staan. De ‘cure’ van curiosity is heling. De tegenpool van conflict. Radicaal nieuwsgierig zijn is de houding. Welkom in de wereld van Curiosophy.
Suzanne Leclaire is cultuurwetenschapper, leiderschapsexpert, ontwerper van ontmoetingen en oprichter van The Curiosophy Collective. Dit collectief begeleidt besturen en organisaties bij complexe transities vanuit Curiosophy, een raamwerk van visie, vormen en vaardigheden om complexe vraagstukken in beweging te krijgen.